Ar ddydd Llun 23 Tachwedd, bu dirprwyaeth o’r mudiadau iaith a gynrychiolir ar Bwyllgor Ymgyrch Tai a Chynllunio Gwynedd a Môn yn cyfarfod y swyddogion a’r cynghorwyr sy’n gyfrifol am Gynllun Datblygu Lleol y ddwy sir . Roedd Pwyllgor yr Ymgyrch yn cynnwys aelodau o Gylch yr Iaith, Dyfodol i’r Iaith, Canolfan Hanes Uwchgwyrfai a Chymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Mae’r cynllun i ddarparu tir ar gyfer bron i 8,000 o dai newydd wedi derbyn ymateb cryf gan y mudiadau oherwydd y pryder y bydd yn niweidio sefyllfa’r Gymraeg yng nghymunedau’r ddwy sir. Mae Pwyllgor yr Ymgyrch wedi tynnu sylw at ddiffygion yn y modd y mae’r cynghorau’n arfarnu’r Cynllun o ran ei effaith ar y Gymraeg. Y diffyg sylfaenol, yn ôl y mudiadau, ydi’r ffaith na chomisiynwyd arbenigwyr allanol i gynnal asesiad iaith annibynnol.

Ar ddiwedd y cyfarfod,  cafwyd y datganiad canlynol gan bwyllgor yr ymgyrch:

“Tynged y Gymraeg fel iaith gymunedol yng Ngwynedd a Môn ydi sail ein pryderon ac effeithiau’r Cynllun Datblygu Lleol ar ei sefyllfa. Digon ydi dweud  bod y Gymraeg yn yr argyfwng mwyaf yn ei hanes, gyda nifer y cymunedau sydd â thros 70% o’r boblogaeth yn medru’r Gymraeg yng Nghymru wedi gostwng o 59 i 49 rhwng 2001 a 2011. Ar wahân i un gymuned yn sir Conwy, mae’r hyn sy’n weddill o gymunedau o’r fath yn gyfyngedig i Wynedd a Môn

“Mae canllawiau Llywodraeth Cymru ar gyfer Awdurdodau Cynllunio Lleol yn pwysleisio bod rhaid i’r tystiolaeth a ddefnyddir yn sail i’r Cynllun Datblygu Lleol fod yn ‘gadarn’. Amlygwyd yn ein dogfen sylwadau i’r ymgynghoriad dros 40 o ddiffygion yn cynnwys absenoldeb tystiolaeth, tystiolaeth annigonol, tystiolaeth annibynadwy ac anghysondebau.

“ Ein cais ni i Gyngor Gwynedd a Chyngor Môn heddiw ydi i’r cynghorwyr a’r swyddogion sy’n arwain gyda’r Cynllun roi ystyriaeth deg a chyflawn i’n sylwadau arno, a mynd ati i gywiro’r diffygion sydd ynddo fel na fydd o ddim yn cael effaith negyddol ar sefyllfa’r Gymraeg yn ein cymunedau. Mae’n gwbl hanfodol bod polisïau tai a chynllunio yn cyfrannu i atgyfnerthu’n hiaith.”

Ddiwedd Ionawr, bydd y Pwyllgor sy’n gyfrifol am y Cynllun Datblygu Lleol yn penderfynu ar yr ymatebion i’r holl sylwadau a gyflwynwyd yn ystod yr ymgynghoriad, ac yna, bydd fersiwn terfynol y Cynllun yn cael ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru. Bydd archwiliad cyhoeddus yn cael ei gynnal yn ystod y flwyddyn nesaf, ac mae cynrychiolwyr y mudiadau iaith wedi cofrestru eu dymuniad i wneud cyflwyniadau llafar i’r archwiliad. Bydd ffurf derfynol y Cynllun yn cael ei fabwysiadu ddechrau 2017.

Taflen newydd Dyfodol sy’n crynhoi prif flaenoriaethau’r manifesto – Taflen Gymraeg

Mae angen newid cyfeiriad sylfaenol yn sut mae’r Gymraeg yn cael ei thrin gan Lywodraeth Cymru. Dyna honiad Dyfodol i’r Iaith wrth lansio ei faniffesto yn y Cynulliad Cenedlaethol ddydd Mercher, Medi 30.
Meddai Heini Gruffudd, Cadeirydd Dyfodol i’r Iaith, “Rydyn ni’n galw am newid y pwyslais o ddeddfu i hyrwyddo’r Gymraeg. Mae modd i ddeddfau ddiogelu hawliau, ond mae angen hwyluso’r defnydd o’r iaith yn y cartref, mewn addysg, ar y stryd ac yn y gwaith, ac mae angen gweledigaeth a phenderfyniad newydd i wneud hyn.”
“Rydyn ni am weld Cymru’n mabwysiadu polisïau sydd wedi dwyn ffrwyth mewn gwledydd eraill yn Ewrop.”
“Dros yr ugain mlynedd diwethaf mae’r Gymraeg wedi colli siaradwyr. Yn yr un cyfnod mae niferoedd siaradwyr y Fasgeg wedi codi o 529,000 i 714,000. Does dim un rheswm pam na allwn ni gael yr un llwyddiant yng Nghymru.”
“Does dim rheswm pam na ddylen ni fanteisio ar y profiadau gorau rhyngwladol ym maes cynllunio ieithyddol.”
Mae Dyfodol i’r Iaith am weld y pleidiau i gyd yn derbyn polisi cyffredin i hyrwyddo’r iaith. Yn ôl Dyfodol i’r Iaith, dylai’r polisi roi blaenoriaeth i dwf addysg Gymraeg, i gryfhau Cymraeg i Oedolion i ddatblygu gweithlu Cymraeg ac i hybu’r Gymraeg yn y cartref, ac i sefydlu rhwydwaith o Ganolfannau Cymraeg ledled Cymru.
“Un newid sylfaenol rydyn ni am ei weld yw creu Asiantaeth led braich a fydd yn gyfrifol am hyrwyddo’r Gymraeg ar lawr gwlad, am ddyfeisio ymgyrchoedd creadigol ac arbrofol, gwaith nad oes modd i weision sifil ei wneud yn hawdd.”
“Rydyn ni hefyd am i Gomisiynydd y Gymraeg ganolbwyntio ar hyrwyddo’r Gymraeg mewn gweithleoedd, trwy wneud y Gymraeg yn iaith gwaith ac yn iaith cyfathrebu llafar.”
“Rydyn ni’n eisoes wedi cwrdd â chynrychiolwyr pob plaid, ac yn edrych ymlaen at barhau’r trafodaethau gyda nhw.”
Caiff y cyfarfod yn y Cynulliad ei noddi gan Keith Davies AC, Suzy Davies AC, Alun Ffred Jones AC ac Aled Roberts AC.