A hithau’n amser tyngedfennol o safbwynt camau nesaf Strategaeth y Gymraeg a sefydlu proses ystyrlon ar gyfer cyrraedd yr uchelgais o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg, roedd Dyfodol yn ddiolchgar o’r cyfle i gyfarfod â Kirsty Williams ac Alun Davies yn ddiweddar.

Os am wireddu’r weledigaeth, yna’n amlwg, bydd addysg, twf sylweddol mewn addysg Gymraeg a sicrhau gweithlu cymwys i fynd i’r afael â hyn yn allweddol bwysig. Dyna oedd ein prif neges i’r gwleidyddion a’r gweision sifil. Pwysleisiwyd yn ogystal bod angen sicrhau strwythurau a pholisïau sy’n caniatáu ymateb cadarnhaol i’r Gymraeg mewn addysg ar bob lefel: o’r llywodraeth i awdurdodau lleol, ac yna i rannu’r neges am fanteision y Gymraeg ac addysg Gymraeg gyda rhieni a darpar-rieni. Gosodwyd hyn yng nghyd-destun creu cyfleoedd i ddysgu’r iaith i safon a darparu cyfleoedd i fwynhau’r Gymraeg ar draws ystod o sefyllfaoedd a phrofiadau.

Cawsom wrandawiad a negeseuon cadarnhaol: yn bennaf cydnabyddiaeth o’r angen i godi ymwybyddiaeth ieithyddol a diwylliannol Cymreig, ac i hyrwyddo defnydd o’r iaith tu hwnt i’r dosbarth.

Cadarnhawyd yn ogystal y bydd disgwyl adroddiad Aled Roberts ar Gynlluniau’r Gymraeg Mewn Addysg (h.y. cynlluniau’r awdurdodau lleol) ymhen yr wythnosau nesaf. Lleisiwyd ein barn y bod angen ailwampio’r cynlluniau presennol i gyd-fynd â chynlluniau’r Llywodraeth. Un elfen bwysig o hyn byddai ymestyn cylch y cynlluniau’n sylweddol o’r 3 mlynedd bresennol, er mwyn caniatáu i’r awdurdodau gynllunio twf Gymraeg dros yr hirdymor. Byddwn yn galw’n ogystal am fonitro iaith o’r amser y mae plentyn yn cychwyn ei addysg, yn hytrach na 7 oed, fel ar hyn o bryd.

Arhoswn tan gyhoeddi’r Papur Gwyn yn ystod yr haf am newyddion pellach ynglŷn â gweledigaeth y Llywodraeth, ac am fanylion yr Asiantaeth i hyrwyddo’r Gymraeg.

Mae Dyfodol i’r Iaith wedi galw ar Weinidog y Gymraeg i ymchwilio ar fyrder i ddiffyg ymrwymiad rhai awdurdodau lleol i wella a datblygu ysgolion Cymraeg o fewn eu siroedd. Daw’r galw hwn yn sgil ymateb a gafwyd gan Swyddfa’r Ysgrifennydd Addysg i ymholiad Dyfodol ynglŷn â dyraniad cyllid Ysgolion y 21ain Ganrif i ysgolion Cymraeg fesul sir.

Yn ôl Swyddfa’r Ysgrifennydd Addysg, mae chwech o siroedd, sef Blaenau Gwent, Fflint, Merthyr Tudful, Mynwy, Rhondda Cynon Taf a Wrecsam, i gyd wedi dewis dyrannu 5% neu lai o’r cyllid ar ysgolion Cymraeg.

Gyda’i gilydd gwariodd y siroedd hyn £286,750,000.00 – mwy na chwarter biliwn o bunnoedd – ar fuddsoddi mewn ysgolion, ond dim ond £2,726,636 ar ysgolion Gymraeg.  Gwariodd y Rhondda Cynon Taf £159,291,853 ar ysgolion Saesneg a dim ond £798,147 ar ysgolion Cymraeg.

Ni wariodd Blaenau Gwent, Fflint a Merthyr Tudful ddim ar ysgolion Cymraeg ond gwarion nhw £103,450,000 ar ysgolion Saesneg.

Gan mai’r awdurdodau eu hunain sydd yn pennu’r blaenoriaethau ar gyfer y cyllid hwn, mae’n hynod arwyddocaol bod y 6 awdurdod yn gwario dim, neu’n agos i ddim, o’r arian ar addysg Gymraeg.

Dywedodd Heini Gruffudd, Cadeirydd Dyfodol:

“Mae’r ffigyrau hyn yn adlewyrchiad truenus o’r diffyg ymrwymiad sy’n bodoli mewn rhai ardaloedd tuag at ffyniant y Gymraeg. O’r cychwyn, rydym ni fel mudiad wedi bod yn feirniadol o Gynlluniau’r Gymraeg mewn Addysg, a hynny o safbwynt ansawdd rhai o’r Cynlluniau unigol, a’r awydd gwleidyddol i arwain ar eu datblygiad.

Gyda Strategaeth y Gymraeg yn anelu at greu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, mae pawb yn gytûn na ellir gobeithio cyrraedd y nod heb ymrwymiad cadarn i ddatblygu addysg Gymraeg. Mae’r sefyllfa bresennol yn golygu fod yr holl waith dan fygythiad enbyd o’r cychwyn.

Rydym yn galw ar y Gweinidog fynd i’r afael â’r sefyllfa ar fyrder, a chynnal ymchwiliad llawn a manwl i fethiant yr awdurdodau hyn i gyfrannu at weledigaeth y Llywodraeth.”

Er gwybodaeth:

Trwy Gymru gyfan gwariwyd £1,497,726,000 ar ysgolion.

Roedd £441,405,602 (29.5%) ar ysgolion Cymraeg.

Y ffigurau am y chwe sir:

Blaenau Gwent                Gwariant: £20,500,000   Ar ysgolion Cymraeg: £0 = 0%

Fflint                                    Gwariant: £64,200,000  Ar ysgolion Cymraeg: £0 = 0%

Merthyr Tudful                  Gwariant: £19,000,000  Ar ysgolion Cymraeg £0 = 0%

Mynwy                                Gwariant: £93,400,00   Ar ysgolion Cymraeg £1,000,000 = 1%

Rhondda Cynon Taf         Gwariant: £160,000,000  Ar ysgolion Cymraeg: £708,147 = 0.5%

Wrecsam                            Gwariant: £22,300,000  Ar ysgolion Cymraeg: £1,018,489 = 5%