Yn ddiweddar, gwahoddwyd Dyfodol i’r Iaith gyfrannu sylwadau ar 5ed adroddiad y DU ar weithredu Siarter Ewrop ar gyfer Ieithoedd Rhanbarthol neu Leiafrifol i gyfarfod o Arbenigwyr y Siarter. Dyma ein cyfraniad:

 Cyd-Destun Polisi

 Mae Dyfodol i’r Iaith o’r farn os bydd i’r Gymraeg ffynnu yng Nghymru, yna mae’n rhaid rhoi mwy o bwyslais ar ei hyrwyddo, a chreu mwy o gyfleoedd i’w defnyddio yn y cartref, y gymuned a’r gweithle. Credwn ei bod yn amser i ehangu polisi’r iaith Gymraeg tu hwnt i reolaethu, a chyfarch gwledigaeth fwy uchelgeisiol a chynhwysol sy’n anelu at dwf yn y nifer sy’n gallu’r iaith, a chreu mwy o gyfleoedd i’w defnyddio. Yn y cyd-destun hwn, mae darpariaethau deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol i ystyried materion ieithyddol mewn perthynas â chynllunio gwlad a thref i’w croesawu, ond ymddengys fod Nodyn Cyngor Technegol y Llywodraeth ar yr un mater yn gwyro o iaith eglur y ddeddfwriaeth.

Croesawn egwyddorion Cymraeg 2050 y Llywodraeth fel cam cyntaf tuag at daro’r cydbwysedd addas rhwng rheoleiddio a hyrwyddo. Credwn fod sefydlu corff hyd-braich i hyrwyddo cynghori a chydlynu polisi ac ymarfer mewn perthynas â’r iaith, yn unol ag egwyddorion cydnabyddedig cynllunio iaith yn greiddiol i lwyddiant y strategaeth. Byddai’r corff hwn yn gwbl gydnaws â darpariaeth y Siarter, a amlinellir yn Erthygl 7, para.4; ‘ Fe’u hanogir [y Cyfranogwyr] i sefydlu cyrff, os oes angen, ar gyfer cynghori’r awdurdodau ar bob mater yn ymwneud ag ieithoedd rhanbarthol neu leiafrifol.’ (ein italaleiddio).

Addysg

Cydnabyddwn ddwysder y Llywodraeth wrth ystyried addysg cyfrwng Cymraeg ar bob lefel fel yr adroddwyd yn adroddiad cyfnodol diweddaraf y DU. Ym maes addysg fodd bynnag, credwn fod angen hawl statudol i addysg cyfrwng Cymraeg ar lefel cynradd ac uwchwradd, gan nad yw’r galw cynyddol yn cael ei ddiwallu, ac mae rhai awdurdodau addysg lleol yn llaesu dwylo. O ystyried y lefel uchel o gadarnhad a roddir gan y DU i addysg cyfrwng Cymraeg dan y Siarter, nid yw hwn yn alwad afresymol er mwyn sicrhau cydymffurfiad ag ymgymeriadau Erthygl 8.

Iechyd a Gofal Cymdeithasol

Mewn perthynas â’r maes hwn, tra ymddengys y bu cynnydd mewn ymwybyddiaeth o bwysigrwydd iaith fel elfen o driniaeth a gwasanaeth; eto, pryderwn ynglŷn â’r diffyg staff rheng flaen sy’n gallu ymwneud â chleifion a chleientiaid mewn rhai ardaloedd, gan gynnwys cadarnleoedd traddodiadol yr iaith.

Cyfryngau

Croesawn sefydlu ail sianel radio cyfrwng Cymraeg gan y BBC, ond erys pryderon ynglŷn â thoriadau llwm i gyllid y Llywodraeth ar gyfer S4C. Wrth gydnabod y bydd trefniadau’r Siarter Frenhinol newydd, ar lefel arwynebol beth bynnag. yn caniatáu cyllid gweddol i S4C, bydd y sianel yn wynebu heriau sylweddol wrth ddiwallu anghenion amrywiol siaradwyr Cymraeg mewn hinsawdd gyfnewidiol, ac o fewn cyllid sydd yn y pendraw’n llai.

Sylwadau Ychwanegol

Ni cheir gyfeiriad yn adroddiad y DU at y tueddiad cythryblus, yn dilyn Brexit, o gynnydd yn yr ymosodiadau ar ieithoedd lleiafrifol (boed hynny’r Gymraeg, Gaeleg yr Alban, neu Wyddeleg). Gwelwyd yr ymosodiadau hyn yng nghyd-destun cysylltiadau cymdeithasol a’r cyfryngau cymdeithasol; yn ogystal, ac yn frawychus, yn y cyfryngau prif lif a chenedlaethol. Yn amlach na pheidio, unigolion a mudiadau megis Dyfodol sy’n gorfod herio’r ymosodiadau hyn.

Er, yn achos y Gymraeg, bod prosesau Comisiynydd y Gymraeg yn gwarchod hawliau i ddefnyddio’r iaith, maent yn drwsgl a hirfaith, ac yn aml yn anaddas mewn sawl achos o’r math. Mae angen herio’r ymosodiadau hyn ar ieithoedd lleiafrifol gyda neges ddigyfaddawd o gydraddoldeb a pharch.

Ceir darpariaeth ar gyfer hyn yn Erthygl 7 para.3 o’r Siarter, sy’n datgan: ‘Mae’r Cyfranogwyr yn ymrwymo i hyrwyddo, drwy fesurau priodol, cyd-ddealltwriaeth rhwng pob grŵp ieithyddol yn y wlad ac yn enwedig cynnwys parch, dealltwriaeth a goddefgarwch tuag at ieithoedd rhanbarthol neu leiafrifol ymhlith nodau addysg a hyfforddiant a ddarperir yn eu gwledydd ac annog y cyfryngau torfol i anelu at yr un nod.’

Byddwn felly’n ail adrodd ein galw am gorff hyd-braich, gyda chylch gorchwyl hollgynhwysol, ac i’r corff hwn, yn y lle cyntaf, lunio ymgyrch eang a chenedlaethol i godi ymwybyddiaeth iaith.

Ni ellir fodd bynnag fynd i’r afael â stigmateiddio ac ymosod ar ieithoedd lleiafrifol ar lefel Cymru’n unig. Rhaid i’r broses o hyrwyddo goddefgarwch a pharch dreiddio drwy holl gymdeithas y DU. Mae’n resyn nodi yr ymddengys nad yw adroddiad diweddaraf y DU yn cynnwys llawer o fewnbwn gan Lywodraeth y DU (gyda’r eithriad o adran ar y Gernyweg). Ymddengys ei fod yn llwyr seiliedig ar gyflwyniadau gan weinyddiaethau datganoledig Cymru a’r Alban, a llywodraeth Manaw ynglŷn â safle’r ieithoedd rhanbarthol a lleiafrifol a gysylltir â’r tiriogaethau rheiny. Deallwn fod Erthygl 7.3 yn cyfeirio at hyrwyddo dealltwriaeth rhwng holl grwpiau ieithyddol y Wladwriaeth, ac nid yn unig o fewn y tiriogaethau ble siarader yr ieithoedd rhanbarthol a lleiafrifol yn draddodiadol, a bod gofynion erthygl 7.3 hefyd yn gymwys ar lefel y Wladwriaeth. Byddwn yn gofyn yn barchus i’r Pwyllgor Arbenigwyr holi awdurdodau’r DU pa gamau maent yn eu cymryd i ddiwallu eu hymrwymiadau dan Erthygl 7.3, a ydynt yn ymwybodol o’r broblem a amlinellir, a beth y maent yn bwriadu ei wneud ynglŷn â hyn.