Yn dilyn cadwyn o ergydion i gyllid y Gymraeg, mae Dyfodol i’r Iaith yn galw am fwy o dryloywder ynglŷn â’r toriadau. Yn yr wythnosau diwethaf, cafwyd wybod am doriadau i gyllid S4C; i’r arian a glustnodwyd ar gyfer hyrwyddo’r iaith; ac yna, yr wythnos ddiwethaf, cyhoeddwyd toriad sylweddol i gyllid y Cyngor Llyfrau. O edrych ar y patrwm yn ei gyfanrwydd, mae’r effaith gronnus ar ddiwylliant Cymru a’r Gymraeg yn argyfyngus.

Mae Dyfodol yr Iaith yn honni bod y Llywodraeth, yn ôl ei ffigurau ei hun, yn mynd i dderbyn mwy o arian bob blwyddyn o Lundain, nid llai, ac nad oes angen cwtogi.

Mae’r darlun a gyflwynir gan y llywodraeth i gyfiawnhau’r toriadau hyn felly’n llai nag onest, yn ôl y mudiad. Tra bod y llywodraeth yn honni eu bod yn derbyn llai o arian, dim ond ar sail chwyddiant mae modd cyfiawnhau hynny.  Mae’r llywodraeth yn honni bod chwyddiant yn 3.6%, pan mewn gwirionedd, mae’r lefel yn llawer is na hyn, ac yn agosach at 1%.

Dywedodd Elinor Jones, Llywydd Dyfodol i’r Iaith: “ Mae’r toriadau diweddar yn debygol o gael effaith andwyol ar ddiwylliant Cymraeg. Mae’r cyllid fel y mae yn druenus o bitw; sefyllfa sy’n dangos diffyg parch tuag at Gymraeg, ac un sy’n golygu y byddai unrhyw doriad yn debygol o gael effaith anghymesur. Mae llewyrch a dyfodol ein hiaith a’n diwylliant yn fater rhy sylweddol i gael ei wthio o’r neilltu a’i gladdu gyda geiriau twyllodrus.”

“ Mae Dyfodol eisoes wedi galw am gyfarfod brys gyda’r Prif Weinidog, a byddwn yn pwyso arno ymhellach yn sgil y datblygiadau diweddaraf.”

Mae Dyfodol i’r Iaith yn gofyn am gyfarfod brys gyda’r Prif Weinidog, Carwyn Jones, i gael esboniad am fwriad y Llywodraeth i dorri gwariant ar y Gymraeg. Daw’r cais  yn sgil cyllideb ddrafft y Llywodraeth sy’n amlinellu’r bwriad i dorri £1.6 miliwn (19%) o gyllid y Gymraeg.

Er bod y Llywodraeth bellach wedi cadarnhau y bydd arian ychwanegol yn cael ei neilltuo ar gyfer y Gymraeg yn y gymuned, bydd yr ychydig wariant ar y Gymraeg yn dal i ostwng.

Yn ôl Dyfodol i’r Iaith, mae’r toriad hwn yn tanseilio’n llwyr hyder yn ymrwymiad y Llywodraeth i’r Gymraeg, gan fod yr arian yma’n debygol o effeithio ar fentrau a phrosiectau sy’n gwneud gwir wahaniaeth i’r iaith. Mae Dyfodol i’r Iaith am weld cynnydd sylweddol yn yr arian i gefnogi siaradwyr newydd o bob oed i ddefnyddio’r Gymraeg mewn cyd-destunau allweddol i’w dyfodol; y cartref, y gymuned, siopau, busnesau a bywyd cymdeithasol.

Mae’r Llywodraeth wedi llwyddo i cynyddu gwariant mewn sawl maes, ond nid y Gymraeg.

Dywed Heini Gruffudd, Cadeirydd Dyfodol, ” Ni allwn gyrraedd y nod o Gymru ddwyieithog heb ymrwymiad brwd gan y Llywodraeth. Mae angen rhaglenni hyrwyddo eang i hybu defnydd o’r iaith ac i gynyddu siaradwyr. Heb ddiogelu’r elfen sylfaenol hon, daw unrhyw fesur rheolaethol, megis y safonau iaith yn gynyddol ddibwys.”

“Byddwn yn pwyso am gyfarfod gyda’r Prif Weinidog cyn gynted â phosib i gael eglurhad o’r sefyllfa ac i bwysleisio pwysigrwydd allweddol y cyllid hwn i dwf y Gymraeg.”

Ar ddydd Llun 23 Tachwedd, bu dirprwyaeth o’r mudiadau iaith a gynrychiolir ar Bwyllgor Ymgyrch Tai a Chynllunio Gwynedd a Môn yn cyfarfod y swyddogion a’r cynghorwyr sy’n gyfrifol am Gynllun Datblygu Lleol y ddwy sir . Roedd Pwyllgor yr Ymgyrch yn cynnwys aelodau o Gylch yr Iaith, Dyfodol i’r Iaith, Canolfan Hanes Uwchgwyrfai a Chymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Mae’r cynllun i ddarparu tir ar gyfer bron i 8,000 o dai newydd wedi derbyn ymateb cryf gan y mudiadau oherwydd y pryder y bydd yn niweidio sefyllfa’r Gymraeg yng nghymunedau’r ddwy sir. Mae Pwyllgor yr Ymgyrch wedi tynnu sylw at ddiffygion yn y modd y mae’r cynghorau’n arfarnu’r Cynllun o ran ei effaith ar y Gymraeg. Y diffyg sylfaenol, yn ôl y mudiadau, ydi’r ffaith na chomisiynwyd arbenigwyr allanol i gynnal asesiad iaith annibynnol.

Ar ddiwedd y cyfarfod,  cafwyd y datganiad canlynol gan bwyllgor yr ymgyrch:

“Tynged y Gymraeg fel iaith gymunedol yng Ngwynedd a Môn ydi sail ein pryderon ac effeithiau’r Cynllun Datblygu Lleol ar ei sefyllfa. Digon ydi dweud  bod y Gymraeg yn yr argyfwng mwyaf yn ei hanes, gyda nifer y cymunedau sydd â thros 70% o’r boblogaeth yn medru’r Gymraeg yng Nghymru wedi gostwng o 59 i 49 rhwng 2001 a 2011. Ar wahân i un gymuned yn sir Conwy, mae’r hyn sy’n weddill o gymunedau o’r fath yn gyfyngedig i Wynedd a Môn

“Mae canllawiau Llywodraeth Cymru ar gyfer Awdurdodau Cynllunio Lleol yn pwysleisio bod rhaid i’r tystiolaeth a ddefnyddir yn sail i’r Cynllun Datblygu Lleol fod yn ‘gadarn’. Amlygwyd yn ein dogfen sylwadau i’r ymgynghoriad dros 40 o ddiffygion yn cynnwys absenoldeb tystiolaeth, tystiolaeth annigonol, tystiolaeth annibynadwy ac anghysondebau.

“ Ein cais ni i Gyngor Gwynedd a Chyngor Môn heddiw ydi i’r cynghorwyr a’r swyddogion sy’n arwain gyda’r Cynllun roi ystyriaeth deg a chyflawn i’n sylwadau arno, a mynd ati i gywiro’r diffygion sydd ynddo fel na fydd o ddim yn cael effaith negyddol ar sefyllfa’r Gymraeg yn ein cymunedau. Mae’n gwbl hanfodol bod polisïau tai a chynllunio yn cyfrannu i atgyfnerthu’n hiaith.”

Ddiwedd Ionawr, bydd y Pwyllgor sy’n gyfrifol am y Cynllun Datblygu Lleol yn penderfynu ar yr ymatebion i’r holl sylwadau a gyflwynwyd yn ystod yr ymgynghoriad, ac yna, bydd fersiwn terfynol y Cynllun yn cael ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru. Bydd archwiliad cyhoeddus yn cael ei gynnal yn ystod y flwyddyn nesaf, ac mae cynrychiolwyr y mudiadau iaith wedi cofrestru eu dymuniad i wneud cyflwyniadau llafar i’r archwiliad. Bydd ffurf derfynol y Cynllun yn cael ei fabwysiadu ddechrau 2017.